Σχέση γονέα – παιδιού
Η σχέση του γονέα με το παιδί αναπτύσσεται από το πρώτο λεπτό που το παιδί έρχεται στον κόσμο. Είναι η πρώτη και πρωταρχική σχέση που θα αναπτύξει το παιδί και μέσα από αυτή, ταυτόχρονα με την ανάπτυξή του, θα αρχίσει να αντιλαμβάνεται σταδιακά το περιβάλλον.
Από την στιγμή της γέννησης, αλλά και κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, συχνά οι γονείς αναρωτιούνται πώς να συμπεριφερθούν στα παιδιά, τί πρέπει να πουν και πώς να τα προφυλάξουν. Φαίνεται λοιπόν πως το να απολαύσει κανείς το ρόλο του γονέα είναι ίσως δύσκολο και κατά περιπτώσεις αγχογόνο.
Για να μιλήσουμε για αυτήν την τόσο σημαντική σχέση ίσως θα βοηθούσε να κοιτάξουμε τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού, τις ανάγκες που δημιουργούνται σε κάθε στάδιο και τον τρόπο που διαμορφώνεται η σχέση των γονέων με τα παιδιά σε κάθε ένα ξεχωριστά.
Ποιά είναι τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού;
- Βρεφική ηλικία (γέννηση- 2ο έτος)
- Νηπιακή ηλικία (2ο -6ο έτος)
- Παιδική ηλικία (6ο -11ο έτος)
- Εφηβική ηλικία (12ο -20ο έτος)
Στάδιο βρεφικής ηλικίας
Οι συναισθηματικές αντιδράσεις του βρέφους ξεκινούν από το στάδιο της ηρεμίας ή διέγερσης, όπου ηρεμία βιώνει το παιδί όταν έχουν καλυφθεί οι βασικές του ανάγκες (φαγητό, ύπνος) ενώ βρίσκεται σε διέγερση όταν πεινάει ή ξυπνάει ή πονάει (1ο δίμηνο). Στην συνέχεια αρχίζει να γίνεται η διαφοροποίηση μεταξύ χαράς και δυσφορίας (3 – 6 μηνών). Από τον 6ο μήνα και έπειτα η δυσφορία του βρέφους εκφράζεται μέσω του θυμού και η χαρά με θαυμασμό και προσκόλληση στον γονέα.
Τί είναι η προσκόλληση;
Είναι ο σταθερός δεσμός που δημιουργείται ανάμεσα στην μητέρα και το βρέφος και αυτή είναι η πρώτη διαπροσωπική σχέση που αναπτύσσει το βρέφος. Η προσκόλληση μπορεί να είναι ασφαλής ( οπότε καλύπτονται οι βασικές ανάγκες του παιδιού) είτε ανασφαλής , περίπτωση στην οποία η μητέρα πιθανόν δεν είναι διαθέσιμη για το παιδί συναισθηματικά ή και για λόγους πρακτικούς ( ασθένεια , πολλές ώρες εργασίας).
Από ποιους παράγοντες επηρεάζεται η σχέση γονέα και παιδιού κατά τα πρώτα δύο έτη;
Τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής του το παιδί εξαρτάται απόλυτα από τους ενήλικες. Αν το βρέφος νιώθει ότι οι βασικές του ανάγκες ικανοποιούνται και δέχεται περιποίηση και αγάπη τότε αναπτύσσει αίσθημα εμπιστοσύνης και ασφάλειας. Αν όμως νιώθει ότι οι γονείς το παραμελούν (απουσία χαδιού , έλλειψη ενδιαφέροντος , μένει μόνο πολλή ώρα ) τότε αναπτύσσει αίσθημα δυσπιστίας , καχυποψίας και ανασφάλειας.
Στάδιο νηπιακής ηλικίας
(2ο -3ο έτος )
Κατά το διάστημα αυτό το παιδί έχει πλέον την ικανότητα καλής και συντονισμένης κίνησης και νοητικής λειτουργίας. Ξεκινά να εξερευνά γύρω του το χώρο , να κάνει μόνο του πράγματα , να ανακαλύπτει σχέσεις μεταξύ πραγμάτων. Αν οι γονείς του επιτρέπουν να κινείται και να ενεργεί με τον δικό του τρόπο τότε το παιδί αναπτύσσει αυτονομία. Αν το υπερπροστατεύουν και υποδεικνύουν συνεχώς τί να κάνει τότε αναπτύσσει αμφιβολία για τον εαυτό του και ντροπή.
(3ο -6ο έτος)
Σε συνέχεια των παραπάνω όσο το παιδί μεγαλώνει αναπτύσσει όλο και μεγαλύτερο ποσοστό δράσης και ρεπερτόριο συμπεριφορών. Όσο οι γονείς υποστηρίζουν την προσπάθειά του και το ενισχύουν αναπτύσσει πρωτοβουλία. Όσο οι γονείς το υπερπροστατεύουν ή νιώθουν φόβο ή θυμό για όσα δοκιμάζει ή βρίσκουν τις ενέργειες του άσχημες αναπτύσσει ενοχή.
Ακόμη κατά την φάση αυτή εμφανίζεται μία κοινη αντι-δραση της παιδικής ηλικίας , ο θυμός. Το παιδί εκδηλώνει θυμό είτε προς το ίδιο ( χτυπιέται , τραβάει τα μαλλιά του) είτε προς κάποιο πρόσωπο του περιβάλλοντος.
Τί χρειάζεται να κάνω κατά την διάρκεια αυτής της φάσης;
Είναι σημαντικό σε αυτή την φάση να δώσει ο γονέας χώρο και χρόνο στο παιδί να πάρει πρωτοβουλίες –αντίστοιχες με την ηλικία του- να επιτρέψει στο παιδί την δοκιμή νέων εμπειριών, να μάθει να ακούει το παιδί ενεργητικά – δεν σημαίνει πως επειδή είμαστε ενήλικες ξέρουμε ακριβώς τί έχει στο μυαλό του ένα παιδί , τί θέλει ή γιατί συμπεριφέρεται με συγκεκριμένο τρόπο… Να αποδεχτεί το γεγονός ότι το παιδί θυμώνει . Αποφυγή χαρακτηρισμών όπως «Είσαι κακό παιδί» που δυσκολεύουν περαιτερω την επικοινωνία και δημιουργούν μία εικόνα σύγχυσης στο παιδί σε σχέση με τον εαυτό του.
Παιδική ηλικία (7ο -11ο έτος)
Το παιδί αναπτύσσοντας πρωτοβουλία στα προηγούμενα στάδια αρχίζει να νιώθει πως είναι παραγωγικό. Είναι μία καλή αναπτυξιακή φάση ο γονέας να αφιερώσει ποιοτικό χρόνο να δώσει νέα ερεθίσματα στο παιδί ( να του δείξει πώς να κάνει ποδήλατο , κολύμπι , πώς φτιάχνεται ένα γλυκό ,ένα σάντουιτς κτλ.) Σε αυτή την φάση , επίσης το παιδί αναπτύσσει και τον κοινωνικό του περίγυρο ( φίλοι , συμμαθητές , δάσκαλοι) .
Εφηβεία ( 12ο -20ο έτος)
Συναισθηματικές αντιδράσεις
Αυτό το διάστημα ο έφηβος έχει την τάση να μένει μόνος του, να εμφανίζει νευρικότητα ή αδιαφορία για δραστηριότητες που πριν του κινούσαν το ενδιαφέρον, να είναι πιο αντιδραστικός , να αμφισβητεί τους ενήλικες .
Οι γονείς σε αυτήν την φάση του εφήβου βιώνουν έντονο άγχος και ανησυχία για όλες αυτές τις αλλαγές.
Τί μπορώ να κάνω;
- Όπως ανησυχεί ο γονέας για τον έφηβο και τις αλλαγές , αντίστοιχα και ο έφηβος βιώνει τις δικές του αγωνίες για όλα αυτά που διαφοροποιούνται στο σώμα του , στην σκέψη του και στις διαπροσωπικές του σχέσεις.
- Η ενσυναίσθηση σε αυτό το στάδιο βοηθά στον μετριασμό των συγκρούσεων.
- Η επικοινωνία με τον έφηβο χρειάζεται να βασίζεται στην παραδοχή ότι πλέον μπορεί να διαμορφώσει τις δικές του θεωρίες και απόψεις .
- Ο έφηβος δεν είναι πια παιδί. Είναι σημαντικό ο γονέας να υπενθυμίζει στον εαυτό του – όσο οδυνηρό είναι αυτό- ότι το παιδί μεγάλωσε και έχει ανάγκη να αναπτύξει δική του αντίληψη για τις εμπειρίες του τις οποίες σε αυτή την φάση κυρίως μοιράζεται με την ομάδα των συνομιλήκων.
ΤΥΛΙΓΑΔΗ ΛΕΝΑ
ΓΝΩΣΙΑΚΗ – ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ
ΕΙΔΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ
